Niedobór wapnia (hipokalcemia): rzetelny przewodnik

Wapń to nie tylko podstawowy składnik kości, ale również ważny regulator wielu procesów w organizmie. Ma wpływ na funkcjonowanie układu nerwowo-mięśniowego, krzepnięcie krwi, pracę mięśnia sercowego oraz setki reakcji enzymatycznych.

reklama

Gdy poziom wapnia we krwi spada — nazywamy to hipokalcemią — układ nerwowy i mięśnie szybko reagują różnymi objawami, od mrowienia aż po poważne skurcze i drgawki. W tym przewodniku znajdziesz najważniejsze informacje o tym, jak rozpoznać, z czego wynika, jak diagnozować i leczyć niedobór wapnia oraz jak mu zapobiegać.

Objawy — na co zwrócić uwagę

W przypadku ostrego niedoboru wapnia typowo pojawiają się:

• • mrowienie wokół ust oraz w palcach rąk i stóp
• • bolesne skurcze mięśni, tężyczka (np. charakterystyczny skurcz rąk zwany „chwytem położniczym”)
• • zwiększona pobudliwość nerwowo-mięśniowa i nasilone odruchy
• • w cięższych przypadkach mogą wystąpić skurcz krtani, drgawki czy nieprawidłowości w rytmie serca, zauważalne jako wydłużenie odstępu QT w EKG
reklama

Przewlekła hipokalcemia, która utrzymuje się przez dłuższy czas, może powodować:

• • nawracające skurcze mięśni oraz bóle brzucha
• • problemy ze skórą, takie jak suchość, łamliwe paznokcie i wypadanie włosów
• • zaburzenia nastroju, niepokój czy obniżenie samopoczucia
• • zaćmę, zwłaszcza przy długotrwałej i nieleczonej postaci niedoboru

Jeśli pojawią się groźne objawy, takie jak silne drgawki, duszność lub kurcz krtani, bardzo silne skurcze mięśni lub zaburzenia świadomości, należy natychmiast szukać pomocy medycznej.

Przyczyny hipokalcemii

Do najczęstszych przyczyn należą:

• • niedoczynność przytarczyc, która może powstać po operacjach tarczycy lub przytarczyc albo mieć podłoże autoimmunologiczne
• • niedobór witaminy D lub problemy z jej przekształcaniem w organizmie
• • przewlekła choroba nerek, która zaburza gospodarkę wapniowo-fosforanową i obniża aktywację witaminy D
• • ostre stany zapalne, takie jak zapalenie trzustki czy sepsa, a także masywne przetoczenia krwi, gdzie cytrynian obecny w preparatach wiąże wapń
• • stosowanie niektórych leków, np. bisfosfonianów, denosumabu, diuretyków pętlowych, inhibitorów pompy protonowej (PPI), które mogą pośrednio obniżać wchłanianie wapnia, a także hipomagnezemia, która utrudnia działanie parathormonu (PTH)

Jak diagnozuje się niedobór wapnia?

Pierwszym krokiem jest oznaczenie stężenia wapnia we krwi. Najdokładniejszym badaniem jest pomiar zjonizowanego wapnia (Ca²⁺) – szczególnie u pacjentów w ciężkim stanie. Dawniej popularna była korekta całkowitego wapnia względem poziomu albumin, ale dziś uważa się ją za mniej wiarygodną. W przypadku wątpliwości warto oznaczyć zjonizowany wapń.

Dodatkowo wykonuje się badania uzupełniające, jak poziom PTH, magnezu, fosforanów, kreatyniny lub eGFR oraz 25-hydroksywitaminę D. Często wykonuje się również EKG, by ocenić wydłużenie odstępu QT. Interpretacja poziomu PTH pomaga rozróżnić przyczyny hipokalcemii: niedobór witaminy D zwykle powoduje wzrost PTH, zaś niedoczynność przytarczyc wiąże się z jego obniżeniem.

Leczenie – co zrobić, gdy wystąpi hipokalcemia?

W stanach ciężkich, takich jak tężyczka, drgawki czy znaczne zaburzenia rytmu serca, konieczne jest podawanie wapnia dożylnie (zwykle glukonian wapnia) w warunkach szpitalnych pod kontrolą EKG. Równocześnie często trzeba uzupełniać magnez. Takie postępowanie prowadzi personel medyczny i wymaga hospitalizacji.

W przypadku łagodniejszych objawów stosuje się leczenie doustne. Zaleca się suplementację wapnia w formie węglanu lub cytrynianu, podzieloną na 2-3 dawki w ciągu dnia, oraz witaminę D. W typowej hipokalcemii bez problemów nerkowych stosuje się cholekalcyferol (witaminę D3), natomiast w niedoczynności przytarczyc lub zaawansowanej chorobie nerek podaje się aktywne formy witaminy D (np. kalcytriol lub alfacalcydol) i prowadzi ścisłą kontrolę laboratoryjną. U części pacjentów z opornym hipoparatyroidyzmem dostępne jest leczenie parathormonem (rhPTH 1-84) w wyspecjalizowanych ośrodkach.

Warto wiedzieć, że zapotrzebowanie na wapń w hipoparatyroidyzmie może wynosić 500–1000 mg elementarnego wapnia 2-3 razy dziennie i jest ono dobierane indywidualnie przez lekarza wraz z dawką witaminy D.

Dieta i wchłanianie wapnia

Bogate źródła wapnia to między innymi mleko i jego przetwory fermentowane, wzbogacone napoje roślinne i soki, ryby spożywane z ośćmi, takie jak sardynki, tofu koagulowane siarczanem wapnia, zielone warzywa liściaste (jarmuż, bok choy), migdały oraz sezam i tahini.

Aby wapń dobrze się wchłaniał, zaleca się przyjmowanie go w dawkach nie większych niż 500 mg jednorazowo. Cytrynian wapnia dobrze się wchłania także przy niskiej kwasowości żołądka, np. u osób stosujących inhibitory pompy protonowej.

Ile wapnia potrzebujemy dziennie?

Zalecane dzienne spożycie wapnia dla osób zdrowych wynosi:

• • dla osób w wieku 19–50 lat: 1000 mg
• • dla kobiet powyżej 51 roku życia i mężczyzn powyżej 71 lat: 1200 mg
• • w czasie ciąży i karmienia: 1000 mg
• • dla młodzieży 9–18 lat: 1300 mg

Górna, bezpieczna granica spożycia (UL) to dla dorosłych zwykle 2000–2500 mg na dobę, łącznie z dietą i suplementami.

Kto jest szczególnie narażony na niedobór wapnia?

W grupie ryzyka znajdują się osoby, które:

• • mają dietę ubogą w nabiał lub wapń
• • borykają się z chorobami utrudniającymi wchłanianie, takimi jak celiakia czy nieswoiste zapalenia jelit, a także po operacjach bariatrycznych
• • mają niedobór witaminy D (np. z powodu małej ekspozycji na słońce i braku suplementacji zimą)
• • cierpią na przewlekłą chorobę nerek
• • przeszły operacje tarczycy lub przytarczyc
• • stosują długo niektóre leki, takie jak inhibitory pompy protonowej, diuretyki pętlowe, bisfosfoniany czy denosumab
• • mają niedobór magnezu

Jak zapobiegać niedoborowi wapnia?

Podstawą jest odpowiednia dieta bogata w wapń oraz suplementacja witaminy D, zwłaszcza w miesiącach jesienno-zimowych. Dawkę witaminy D ustala się na podstawie zaleceń krajowych i poziomu 25-OH witaminy D we krwi.

Jeśli konieczne jest stosowanie suplementów wapnia, warto przyjmować dawki elementarnego wapnia nie większe niż 500 mg na raz, by zapewnić lepsze wchłanianie.

Należy również monitorować leki i choroby współistniejące, szczególnie choroby nerek i poziom magnezu. W przypadku przewlekłej choroby nerek terapia powinna być prowadzona zgodnie z wytycznymi nefrologicznymi.

Bezpieczeństwo suplementacji

Nadmierne spożycie wapnia może zwiększać ryzyko powstawania kamieni nerkowych i wchodzić w interakcje z niektórymi lekami, na przykład lewotyroksyną, tetracyklinami czy fluorochinolonami, które wymagają zachowania odstępów czasowych pomiędzy przyjmowaniem.

Nie należy przekraczać zalecanej górnej granicy spożycia wapnia wynoszącej 2000–2500 mg na dobę z wszystkich źródeł, chyba że lekarz zaleci inaczej.

Warto zobaczyć filmik, który mówi o tym co wypłukuje wapń z naszego organizmu:

reklama

Podsumowanie

Hipokalcemia to najczęściej efekt niedoboru witaminy D, niedoczynności przytarczyc lub przewlekłej choroby nerek. Objawia się głównie mrowieniem, skurczami mięśni i tężyczką. W badaniach EKG często pojawia się wydłużenie odstępu QT. Rozpoznanie opiera się na badaniach laboratoryjnych, gdzie istotne jest oznaczenie zjonizowanego wapnia, poziomu PTH, magnezu, fosforanów oraz ocena funkcji nerek. Leczenie zależy od przyczyny i nasilenia objawów — od podawania wapnia dożylnie w stanach nagłych do doustnej suplementacji wapnia wraz z witaminą D, czasem w formach aktywnych, w przewlekłych zaburzeniach. Dieta bogata w wapń oraz odpowiednia podaż witaminy D pozostają kluczowe w profilaktyce.